(3) روشنفکران رسانه یی و اسب دموکراسی

حال باید به دسته­ی دوم ازروشنفکران رسانه یی بپردازم که ماجرایی از دو جهت جذاب­تر دارد، از این رو که اکنون به یمن رسانه یی چون "شرق" به اوج شکوفایی رسیده، و از این رو که مثال­های ملموس­اش به­وفور در دسترس است. حال، آن عده از روشنفکرانی که همواره انزوای روشنفکری را بر غوغای رسانه­پردازی ترجیح ­داده اند، این فرصت را یافته اند تا آزادانه به اشاعه­ی افکار خود بپردازند: مشکل مشروعیت ندارند، و روشنفکری سکه یی است که سال­ها به نام آنان ضرب شده – گیرم که کل منظومه­ی فکری­شان را ستیز آدورنوواری با فرهنگ توده یی شکل ­دهد که با رسانه­ها سر ناسازی دارد: ناسازه­ی توده­ ستیزی از طریق رسانه­های توده یی به یمن نادیده­انگاری حل شده است
اما، همه این نیست که روشنفکر رسانه یی درک درستی از رسانه پردازی ندارد، در روشنفکری خود هم هنوز به الگویی منسوخ می­چسبد. او "روشنفکر عام" است (به معنایی که فوکو در اطلاق به روشنفکرانی چون سارتر یا چامسکی به کار می­برد) چیزی چون نسخه­ی نخستی از روشنفکر تازه به دوران رسیده­ی ایرانی، یا در بهترین حالت، نسخه­ی دست چندمی از برشت یا بنیامین. هم از این رو است که درباره­ی همه چیز می­نویسد، از بحث تخصصی فلسفه گرفته تا جایزه­ی نوبل و نرده­های میان خیابان. اما نه تنها از آن رو که باید صفحات رسانه­ را پر کند، بل به این خاطر که "روایت کبیر" ی دارد که هر پدیده یی را با آن توضیح می­دهد؛ نه تنها "نظریه یی برای همه چیز" بل "نظریه یی برای تمام فصول". از همین رو اهل ابداع نیست، کاشفی است کاهل، اغلب کشفیات دیگران را کشف می­کند. از همین رو آکادمی را خوش ندارد، نه از آن رو که دانش خود را افزون از آن می­یابد بل از این رو که فضای مکالمه را تاب ندارد. آکادمی را تک­گو می­داند، اما خود نیز تک­گویه­یی ساز می­کند و صدای دیگری نمی­شنود
این است که هنگامی که آهنگ دموکراسی اینچنین بلند به گوش می­رسد، روشنفکر رسانه یی نمی­شنود. نه فقط در دفاع از دموکراسی قلم نمی­زند، بل آشکارا علیه آن می­نویسد و استدلال می­کند: زیرا متکی به "سیاست مخالف­خوانی" است. از پسند عامه، از موافقت با عامه، از ذوق عوام، از تشابه و هم­اندیشی­، از حوزه­ی عمومی، در یک کلام، از اکثریت (روح دموکراسی) بیزار است، و در عوض شیفته­ی اختلاف، تفاوت، تفارق، دگراندیشی، و باز در یک کلام، "اقلیت" (بنیان هر نخبه­گرایی) است. مطلوب­ترین سامان ممکن از نظر او نه دموکراسی، بل نوعی چندک­سالاری است که در بهترین شکل ممکن به سرآمدسالاری نیچه­یی ختم خواهد شد. پس، چه جای تعجب که اولویت اول­اش ستیز با مد و پسند عامه باشد. دموکراسی از دید او تنها یک مد مسلط است و او در مخالفت با مدها و متن­ها همواره به "حاشیه­ها" توجه دارد، غافل از آن که حاشیه­ هم زمانی یا مد بوده یا به واسطه­ی او به متن می­آید و لاجرم مد خواهد شد. با این حال، برای فرار از متهم شدن به بی­مسئولیتی (در قبال مساله یی چون دموکراسی)، این ایده را سرلوحه دارد که روشنفکری نه پاسخ دهی، که پرسش­گری است، بازهم غافل از این که هر پرسشی متضمن سنخی از پاسخ­ها است – چه زیبا (گویا) است ترجمه­ی فارسی " پرسش­گری به­جای پاسخ­گویی": " نادان­نمایی سقراطی"! او با این ایده مخالف است که جهان اکنون، چه بسا چون همیشه، آکنده از پرسش­هایی است که باید به آن­ها پاسخ داد یا این که از آن­ها چشم پوشید، یا به گفته­ی اورتگا یی گاست: "ما زندگی نمی­کنیم تا اندیشه کنیم، ما اندیشه می­کنیم تا زندگی را حفظ کنیم". روشنفکر رسانه یی این را باور ندارد: تمام تلاش­اش پرسش­انگیزی در عرصه­یی است که "سودمندی" آن برای اکثریت را "تاریخ" شاهد است
روشنفکر رسانه یی، در عین حال که می­خواهد سیاست­نگر باشد، همه چیز را سیاست­زدایی می­کند، زیرا تنها سیاست رادیکالی را باور دارد که از فرط رادیکالیت­، از مرز هر محافظه­کاری هم می­گذرد. فراتر از این، سیاست رادیکال هم تنها چپ است و او هم مراقب، تا مبادا لیبرالی از گرد راه رسیده، این دارایی اختصاصی را به یغما برد. اغلب می­گوید که "حقیقت" را باور ندارد، در واقع "حقانیت" برخی حقیقت­ها را باور ندارد، وگرنه از حقیقت خود اطمینان خاطر دارد. در دنیایی که حقیقت می­تواند "مصلحت­آمیزترین مصلحت ممکن" باشد، روشنفکر رسانه یی در سودای اوتوپیای ایدئال حقایق از پیش تعریف­شده است. هم از این رو است که "سیاست حقیقت" ی را در پیش می­گیرد که مجوز صدور احکامی در نفی همه­ی بدیل­های ممکن را می­دهد. جامعه را منقاد نقد خود می­بیند و از سراب­های راست­گرا بر حذر می­دارد (گویی که توده منتظر مانده تا او تازه­ترین تئوری در نقد بدیل­های موجود را با نسخه­برداری از آثار آدورنو تکمیل کند). زیرا "سیاست حقیقت" اربابان حقیقی خود را دارد و این جایگاهی است که به هیچ رو تفویض نخواهد شد. حتا این که در دموکراسی­های دنیا، آکادمی سیاسی از آکادمی فلسفه­ها جدا است نه نشانی از سیاست مصلحت­گرایانه­، بل نشانی از انحطاط، از دموکراسی توده یی یا رمانتیک، عوام­سالاری و "والایش سرکوب­گرانه" است. باور ندارد که دموکراسی و فلسفه لازم و ملزوم هم نیستند، که دموکراسی تعریفی ندارد، تنها تجربه یی دارد، تاریخی دارد، و این تنها وجه اشتراک­اش با فلسفه است
پیش از این­ها، روشنفکران رسانه یی را بعضا" به نوعی تروریسم، تروریسم فرهنگی، متهم کردم (بنگرید به آرشیو دسامبر 2004). حال اتهام خود را تکرار می­کنم چون باور دارم که رهیافت هردو یکی است. نه از آن رو که تروریست­ها هم دموکراسی را باور ندارند (هر که دموکراسی را باور نداشت تروریست نیست)، بل از این رو که آنان نیز همچون تروریست­ها "منطق مکالمه" را باور ندارند، و از آن مهم­تر، هم این و هم آن بنیادگرایانی پرشروشور اند. هردو تا قیام قیامت استدلال خواهند کرد که آن­چه آن­ها باور دارند این نیست که در تجربه­ی تاریخی صورت بسته، این تنها سوء استفاده یا سوء تعبیری از اصول اساسی بوده. و این است که با تنظیم دستگاه عریض طویلی برای تشخیص اصل­ها از بدل­ها، هماوردان خود را شبه­ روشنفکر، نظریات رقیب را شبه نظریه، و هر واقعه­ی ناسازی را توهمی از "واقعیت" می­دانند
مثال مجسم این ماجرا را می­توان در جنجالی یافت که روشنفکران رسانه یی بر سر بدیو، به عنوان قهرمان سنگر چپ­گرایی و ضدیت با دموکراسی، و رورتی، به عنوان متهم ردیف اول دفاع از دموکراسی لیبرال، به راه انداخته اند، دعوایی به واقع ساختگی، نه از این رو که این دو همساز اند، بل به این خاطر که تقابل آن­ها بی­تناسب است، آن­ها هماورد هم نیستند. یکی اعتبارش را از آثار خود درباره­ی دولوز دارد و دیگری اشتهارش را از ابداعات­اش در فلسفه­ی پساتحلیلی و بنیان­ستیزی پراگماتیستی می­گیرد (از بابت مد هم، یکی دو سه سالی مد شد و از مد افتاد، و دیگری دو سه دهه مد بود و هنوز هست: یکی "سوغاتی پاریسی" است و دیگری محموله­ی مضری که اتفاقا" پاریسی­ها تحویل­اش نمی­گیرند). در هر حال، این تقابل از آن سنخی نیست که بین هابرماس با فوکو یا دریدا برقرار بوده، که اگر بود، قطعا" رورتی در برابر فیلسوفی چون هابرماس می­ایستاد نه بدیو. اسباب این تقابل هم مضحک است: متهم کردن رورتی به نسبیت­گرایی پسامدرن یا بدیهی دانستن برتری دموکراسی یا باور به پایان تاریخ! این­جا است که روشنفکر رسانه یی پرسش­گری سقراطی را هم کنار می­گذارد و تنها تشکیک می­کند -- "سوفسطائیان جدید" عنوانی بیش­تر برازنده­ی خود او است، برازنده­ی ژیژک و بدیو است، نه پسامدرن­هایی چون رورتی و دریدا. اما این تقابل برای روشنفکر رسانه یی معنا دارد. او (کاری به کار) مخاطب ندارد: او پابند "توهم توطئه" است. به محض آن که چیزی با استقبال عام مواجه شود ماشین هیولاوار بدبینی خود را به کار می­اندازد و موضوع و مخاطب، هردو، را زیر می­گیرد. بیهوده است بگویید آن چه "ترهات" می­خواند بعضا" کتابی است با تاثیر تعیین­کننده بر انبوهی از اندیشمندان، در کمتر از دو دهه پانزده بار به چاپ رسیده، به بیست و پنج زبان زنده­ی دنیا درآمده، و چه و چه: روشنفکر رسانه یی اعتنایی ندارد، او از پیش می­داند که این­ همه توطئه­ی (نو) لیبرالیست­ها برای سروری بخشیدن به عمال فرهنگی خود است
برای او، برای آنان، اسب دموکراسی همان اسب تروا است، امپریالیست­ها در آن سنگر گرفته اند تا جهان سومی­ها را از درون مغلوب کنند. یا اگر اسب تروا نیست رخش هم نیست و بنابراین اصلا" اسب نیست. یا اسب نجیبی نیست، موذی است و می­خواهد سوارش را زمین بزند. یا ظاهرا" اسب سالمی است اما پر از تناقضات درونی است و جهاز هاضمه­اش به زودی از کار خواهد افتاد و خواهد مرد (تاریخ دقیق مرگ­اش را پزشک حاذقی از نزدیکان آدورنو پیش بینی کرده بود و ژیژک هم وعده داده که این اسب در واترلو سقط خواهد شد). یا گیرم اسب چابکی باشد، اما استر لنگ بعضی­ها به آن شرف دارد. یا اسب پیشکشی هم که باشد، دندان که هیچ، تک تک موهای اش را هم باید شمرد. یا اصلا" اسب­سواری خطر دارد و کار خوبی نیست. یا به هر حال اسب است، مرکب خوبی است برای کسی که حوصله­ی سفر دارد، اما چه جایی از همین­جا بهتر؟