افاضات پراکنده

ده روزی بود که دنیای تهران را رها کرده بودم و رفته بودم شمال. این هم افاضات پراکنده­ام پیش و پس از آن:

1. فلسفه
مراسم بزرگ­داشت ریکور در "خانه­ی هنرمندان" به نظرم چند نکته­ی جالب توجه داشت. اول این که خوش­بختانه استقبال شایانی از آن صورت نگرفت! به گمان­ام حدود صدوبیست تا صدوپنجاه نفر برای شرکت در مراسم آمده بودند، آماری که نشان می­دهد فضای گفتمان عمومی فلسفه در ایران دارد کم­کم تخصصی­تر و واقع­بینانه­تر می­شود، دلیل­ام هم این که اکثر افراد حاضر در نشست، با وجود سنگین بودن بحث­ها، از ابتدا تا انتها حضور داشتند. نکته­ی دیگر شگفتی شخصی­ام از سخنان سفیر فرانسه بود. خب سفیر ایتالیا به دلایل فردی انتظار می­رفت که آن­قدر دانش­مندانه حرف بزند، اما این که سفیر فرانسه که شهرت فرهنگی مشابهی نداشت آن­قدر خوب و دقیق درباره­ی ریکور حرف بزند برای­ام شگفت­آور بود -- فکر کردم زبان­ام لال، شایگان بعد از صد سال بمیرد، کدام­یک از سفرای ایران می­تواند دو کلمه راجع به او حرف بزند! سخن­رانی آقای سفیر فرانسه با ترجمه­ی دقیق و متین مدیا کاشیگر انجام شد و بعد هم آقای توسکانو مروری مفصل و جذاب بر فلسفه­ی اخلاق ریکور داشت. بعد من حرف زدم، و با توجه به هشدارهای قبلی، سعی کردم حرف­هام را خلاصه کنم که فکر کنم کمی آشفتگی را هم به همراه آورد. بعد از من سعید حنایی کاشانی سخن گفت، کلیاتی درباره­ی هرمنوتیک، که با تعریضی به دعویات من در حرف­هام پایان گرفت، هرچند که در سراسر سخن­رانی هیچ مستندی از خود ریکور ارائه نشد. شگفتی دیگر به خانم نونهالی بر می­گشت که، با وجود سلب صلاحیت نسبی از خود برای سخن گفتن از تفکر ریکور، در خاتمه­ی حرف­هاش سنگ تمام گذاشت و اعلام کرد که ترجمه­اش از کتاب ریکور تنها منبعی است که از او به فارسی داریم، و بنابراین ... ! در صداقت گفته­اش شک ندارم، و مایه­ی تاسف همین که ایشان هم مثل خیلی از ماها آن­طور دست به قلم برده که انگار نه انگار که پیشینه­های مفید و محترمی هم وجود داشته. رامین جهانبگلو سخن­رانی­اش را با تصحیح این توهم آغاز کرد و بعد هم به سراغ حرف­های خود رفت، که به گمان­ام در میان ما بهترین بود. نکته­ی آخر هم در مورد ترجمه­ی خلاصه­ی سخنرانی­ام در سایت "خانه­ی هنرمندان". سرکار خانم لیلی فرهادپور پیشنهاد کرد که خودم متن سخنرانی را ترجمه کنم که هم فرصت­اش نبود و هم برای­ام ساده­تر بود که متن را به انگلیسی می­نوشتم و بعد به فارسی بر می­گرداندم. به هر حال، دیدم که زحمت کشیده­اند و خلاصه­ی مختصری تهیه کرده­اند زیر این عنوان:
Ricoeur and Drida’s Viewpoints
عنوان سخنرانی من، خیلی ساده، این می­شد:
Conflict and Difference: Interpretations of Ricoeur and Derrida
در هر حال، دست­شان درد نکند و خسته نباشند، همگی.

2. ادبیات
برای سفر تدارکی جز دو تا کتاب حجیم ندیده بودم: "شوایک، سرباز غیور" نوشته­ی یاروسلاو هاشک، با ترجمه­ی کمال ظاهری (نشر چمشه) و "مرگ قسطی" نوشته­ی لوئی فردینان سلین، با ترجمه­ی مهدی سحابی (نشر مرکز)، که هردو در نمایشگاه امسال منتشر شدند. "شوایک" را از پیش می­شناختم، ترجمه­ی ایرج پزشک­زاد از بخش اول آن را سال­ها پیش خوانده و لذت­اش را برده بودم، کل کتاب را هم با لذتی فراموش­ناشدنی خواندم. شکی نیست: ترجمه­ی زیبا و هنرمندانه­­اش هم در تشدید این لذت بی­تاثیر نبود -- مثل هر کتاب دیگری، با یک ویرایش مختصر از این هم می­توانست بهتر باشد، اما همین هم واقعن عالی بود. خلاصه، آن­قدر به شوق­ام آورد که وسوسه شدم چیزکی هم درباره­اش بنویسم. "مرگ قسطی" را هم به قصد تجدید لذتی دست گرفتم که از "سفر به انتهای شب" برده بودم. اما اعتراف می­کنم، با همه­ی سعی و تلاش­ام بیش­تر از صد صحفه­اش را نتوانستم بخوانم. بعد هم بی­خیال­اش شدم و مطمئنن دیگر به سراغ­اش نخواهم رفت. درست هم نمی­فهمم اشکال کارم کجا بوده. کار سلین که به تصریح سحابی روح تازه ­یی در کالبد زبان فرانسه دمیده و از نو زنده­اش کرده، چرا برای من غیرفرانسه­زبان اصلن آن جذبه را نداشت؟ یک نکته­ی دیگر را هم نفهمیدم. سحابی عزیز در مقدمه­اش آورده بود که کل تاکید سلین بر ثبت دقیق زبان گفتاری یا دست­کم خلق زبانی بین گفتار و نوشتار بوده، پس چرا تمام گفت­وگوها به شیوه­ی بی­انعطاف و نوشتاری ترجمه شده بود؟
دو سال پیش، دوستی پیشنهاد کرده بود "سر هیدرا" نوشته­ی کارلوس فوئنتس با ترجمه­ی کاوه میرعباسی و "مرگ در آند" نوشته­ی ماریو بارگاس یوسا با ترجمه­ی عبدالله کوثری (هردو از نشر آگه) را بخوانم. اولی را همان وقت­ها خواندم و مسحورش شدم. در سفر فرصتی دست داد تا دومی را هم تصادفن دست بگیرم و یک­نفس بخوانم و باز هم مسحور شوم. هردو از بهترین کتاب­هایی بودند که این یکی دو سال اخیر خوانده­ام.
دیگر این که جوگیر شدم، داستانی نوشتم به نام "جن­های آقای اجابیت". مثل همیشه در یک نشست نوشتم و بعد هم اندکی دست­کاری­اش کردم. داستان بدی از کار در نیامده، خودم که خوش­ام آمد!

3. جغرافیا
زیبایی خیره­کننده­ی طبیعت هم نتوانست ذره ­یی از زشتی مهوع معماری شهر و روستای شمال بکاهد -- حتا زشتی­یی نیست که زیبایی مقابل­اش را تشدید کند. خیلی ساده، هرجا که دست پرتوان معمار ایرانی وارد کار شده تنها زیبایی طبیعت را تخریب کرده -- معمار ایرانی: اگر واقعن وجود داشته یا اصلن به وجودش نیازی بوده باشد. بارها فکر کرده­ام آیا کشور دیگری هم هست که به­قدر ایران معماری مفتضحی داشته باشد؟ از آن­جا که پای­ام را از مملکت گل و بلبل بیرون نگذاشته­ام، همه­ی داشته­ها و برداشت­های­ام محدود به سیر تصویری عالم و است و بس. در همین سیر مجازی، کشورهای فقیر آمریکای لاتین یا حتا آسیای میانه را دیده­ام که شکوه معماری­شان خیره­کننده است و مشابه معماری کنونی ایرانی (فقیرترین نوع کارکردگرایی، آن هم در نهایت بی­ذوقی و بدسلیقگی) را در کشورهایی نظیر عراق و سوریه دیده­ام. پس طبیعی است که سوای فقر مادی باید دلایلی فرهنگی هم در کار باشد. خلاصه، این معماری شهری و حتا روستایی نکبت­باری که کشنده­ی هر نوع حس زیباشناختی است، هم جلوه ­یی است از روحیات ما.

4. معلومات عمومی
این چندوقت دست­رسی چندانی به اینترنت و روزنامه نداشتم. وبلاگ­ام را مرور کردم و نظرات به­نسبت پرشمار خوانندگان برای نوشته­ام در مورد ابراهیم گلستان ("روح حقیر ایرانی") را خواندنی یافتم. روزنامه­ی شرق را هم دیدم، معلوم­ام شد که دوستان بعد یک ماه که از انتشار "صید" می­گذرد حسابی تحویل­ام گرفته­اند: پشت جلد کتاب را به عنوان معرفی آورده و اول­اش هم نوشته­اند "صید قزل­آلا در آمریکا" مجموعه داستانی از ریچارد براتیگان -- دست­شان درد نکند!

شنیدم که چهارشنبه­شب، بچه­ها تهران را ترکانده­اند و حال­اش را برده­اند: خوش به حال­شان.

در مورد انتخابات هم که تکلیف­ام معلوم است، برای سر در آوردن از چندوچون­اش هم زور زیادی نمی­زنم.