درس دموکراسی

مدافعان لزوم شرکت در انتخابات، دائم از آن به عنوان یکی از استوانه­های دموکراسی یاد می­کنند، اما اغلب فراموش می­کنند اضافه کنند کم­ترین کاری که برای پاس­داری از آن باید کرد پای­بندی به اصول دموکراسی در نفس همین فرآیند است. آن­ها فراموش کرده­اند که این تب و تاب احساسی انتخابات هم می­گذرد و، دیر یا زود، بالاخره باید پاسخگوی وجدان اخلاقی خود و جامعه باشند.
می­دانم که در این غوغای تشویق و تحریک دیگران به رای دادن، من نقشی به­ظاهر منفعل بازی کرده­ام. گمان کردم اگر مردم آن­طور که خود می­خواهند انتخاب کنند، کم­ترین بهره­اش برای من این که جامعه­ی خود را بهتر خواهم شناخت، ارزیابی واقع­ بینانه­تری از ارزش­ها و گرایش­های­اش خواهم داشت، و دیگران هم اگر چشمی برای دیدن داشته باشند خود را در این آینه بهتر خواهند دید. به هر رو، آن­چه در دو نوشته­ی اخیر کوشیدم که شرح دهم همین ضرورت پای­بندی به اخلاق دموکراسی بود.
می­دانم که حرف­ام خریداری ندارد. دو روز پیش مصطفی قوانلو قاجار نامه­یی ارشادی برای­ام فرستاد، دعوت که دست از بی­تفاوتی بردارم و به جمع حامیان معین بپیوندم. در جواب این را گوشزد کردم که از ایشان هم به عنوان یک روزنامه­نگار انتظار می­رود ارزش­های دموکراتیک را فدای اهداف انتخاباتی نکند: اشاره­ام به مطلبی بود که تحت عنوان عدول دفتر تحکیم وحدت از موضع قبلی خود و پیوستن به جمع حامیان معین تنظیم کرده بود. در مقابل انکار نویسنده، نوشتم همان خبری که به آن لینک داده نقیض قضیه را می­گوید و بیانیه­های متعاقب هم استنباط او را نقض می­کنند: در این صورت، درج آن عنوان با آن تفاصیل تحریف­آمیز جز یک بهره­ برداری غیراخلاقی (مغایر با اخلاق دموکراسی) چه می­تواند باشد؟ القصه، دفتر تحکیم بیانیه­ی پایانی را هم صادر کرد و آن نوشته همچنان در سایت روزنامه­نگار نو به قوت خود باقی است! یک نمونه­ی دیگر ابراهیم نبوی بود که دیدم در تمسخر سیمین بهبهانی، به خاطر دفاع خود از حقوق معنوی آثارش، لودگی را به حد اعلا رسانده. نمی­دانم در برخورد با امثال شجریان و همسر فرهاد و ... هم همین لودگی­ها را خواهد کرد؟ اگر شهروندی حقوق دموکراتیک خود را مطالبه کند سزاوار چنین لجن­پراکنی­هایی، آن هم در دفاع از دموکراسی، است؟! با کسی که خواهان خوش­رقصی و خودفروشی و نان به نرخ روز خوردن نباشد این­گونه باید برخورد کرد؟
از این نمونه­ها این روزها بسیار دیدم، اما اکراه من از مشارکت در این نمایش احساسی دلایل دیگری دارد-- اغلب دلایلی که دوستان در نوشته­هاشان آورده­اند معلول دلایلی دیگر است. اگر امروز روز جوان هژده ساله عکس رفسنجانی و قالیباف را به دست گرفته، برای من این اصلن دلیل موجه تایید هواداران معین و مقابله با هواداران دیگران نیست. اتفاقن باید از خود بپرسم که اصلاحات ادعایی اصلاح طلبان تا چه حد نهادینه شده؟ به­جای تمسخر نوجوانان حامی محافظه­کاران، یا تحقیرشان با عناوینی چون بورژوای بی­درد و ...، باید بپرسم اصلاح طلبان برای آشنایی آنان با ارزش­های دموکراسی چه کرده­اند؟ بی­تعارف، هیچ – که اگر قدمی برداشته بودند حال و روز آن­ها این نبود. باید بپرسم که کدام نهاد دموکراتیک دولتی یا غیردولتی را تاسیس یا تشویق کردند که امروز پشتیبان پروژه­ی اصلاحات باشد – جز "مرکز گفت­وگوی تمدن­ها" که دوستانی که از مواهب مادی و معنوی­اش برخوردار بودند چندوچون­اش را خوب می­دانند! باید بپرسم این همه دستاوردی که امروزه به خاتمی منتسب می­شود تا چه حد واقعی است و تا چه حد توهمی برای توجیه اهمال­کاری خود؟ باید بپرسم آن­هایی که در دستاوردهای دولت اصلاحات مبالغه می­کنند آیا اصلن به نقش روند جهانی شدن، توسعه­ی فن­آوری­های ارتباطی، نو شدن نسل­ها، و ... در ترویج گریزناپذیر ارزش­های دموکراتیک توجه داشته­اند؟ (آیا صد برابر شدن تعداد شماره تلفن­های شهر تهران به نسبت بیست سی سال پیش را باید به حساب دستاوردهای مدیریتی گذاشت؟) باید بپرسم اگر ارزش­های ادعایی (آزادی اندیشه، مردم­سالاری، و چه و چه) فقط رنگ و لعابی برای مفاهیم توخالی نبود که نباید این­سان آسان به کار هر کاندیدایی می­آمد؟ باید بپرسم آیا ترس اصلاح طلبان از تصدی ریاست جمهوری توسط یک نظامی سابق، فی­نفسه نشان­دهنده­ی شکست آن­ها در تعریف و تثبیت ساختارهای دموکراتیک نیست؟ (آیا انتخاب یک نظامی به سمت وزیر امور خارجه، دموکراسی آمریکا را به خطر انداخت؟) و از همه مهم­تر، باید بپرسم که اصلاح طلبان چه استقبالی از انتقادات کرده­اند، چه گامی برای انتقاد از خود برداشته­اند، چه راهی را برای تاثیرگذاری بر مردم و گفت­وگوی انتقادی با دانشجویان گشوده­اند؟
الغرض، این­قدرها ساده­اندیش نیستم که باور کنم اصرار اصلاح طلبان بر طولانی بودن روند دست­یابی به دموکراسی بویی از باریک­بینی برده یا نشانی از حسن نیت دارد. ساده­اندیشی از این بیش­تر که باور کنم شرط تحقق دموکراسی­های غربی دموکرات شدن تک­تک شهروندان ساکن آن دموکراسی­ها بوده؟ آیا بیانیه­ی حقوق بشر دو سده پیش، وقتی به تصویب رسید که تمام فرانسوی­ها حقوق دموکراتیک یک­دیگر را به رسمیت شناختند؟ آیا در جوامع اروپایی و آمریکایی دیگر نه نگاه مردسالار وجود دارد، نه نگاه نژادپرستانه؟ نه؛ من این­قدر ساده­اندیش نیستم. من به این می­اندیشم که شرط لازم دموکراسی التزام عاملان فرآیندهای دموکراتیک به اصول و ارزش­های دموکراسی است (دموکراسی این­گونه در حوزه­ی عمومی تاسیس می­شود)، گو این که شرط کافی آن درونی شدن این اصول و ارزش­ها نزد اکثریت شهروندان باشد (دموکراسی این­گونه در حیطه­ی خصوصی تحکیم می­شود). دموکراسی صداقت و جسارت تن دادن به این التزام است و من در میان مدعیان امروزی دموکراسی در ایران، از این نظر نه صداقتی در گفتار دیده­ام نه جستارتی در کردار.
این­ها که گفتم البته یک روی سکه است. روی دیگر سکه برای من شخصی­تر و به­مراتب اخلاقی­تر است. از آن­جا که در مدت شش سال تحصیلات دانشجویی­ام که مقارن با مسئولیت دکتر معین بود نه اسمی از برنامه­ی اصلاحات ساختاری در وزارت علوم شنیدم نه کم­ترین اصلاحی در دانشگاه دیدم، حق دارم نسبت به برخی مواضع ادعایی با سوء ظن طرف شوم. اصلن خیال خودم را راحت کنم. من آدمی کوته­بین و کینه یی ام: می­خواهم صد سال دیگر هم اوضاع فرهنگ­سراها و وضع سانسور و چه و چه بهتر نشود و کسی سراغ کار مرا نگیرد؛ من به خاطر دو سالی که در راهروهای معاونت دانشجویی عمر و اندوخته­ام را، برای گرفتن بورسی که حق­ام بود، به باد دادم از رای دادن اکراه دارم!
من کاری با کاندیداهای دیگر ندارم. اگر قرار به مشارکت بود، انتخاب من می­توانست معین باشد؛ چه کنم که حرف صریح معین هم این بود، این که برای ارزیابی افراد و احزاب به گذشته­ی آن­ها رجوع کنید، و من دقیقن به همین دلیل از رای دادن به معین و مشارکت معذور ام.