شب به­خير يوحنا

"و ذالنون اذ ذهب مغاضباً فظن ان لن نقدر عليه، فنادى فى الظلمات ان لا اله الا انت ..."
(انبياء، 87)

صبح به سرپنجه مى‏گذشت روى درگاه‏ها و شيشه‏هاى ترك‏خورده. كنار پنجره پيرزن آهى كشيد و چشم‏هاى‏اش را بست. پنجره را باز كرد و گذاشت تا نسيم صبحدم غرقه‏اش كند. اندام تاخورده‏اش را زير ملافه‏ها كش‏وواكش داد. آه عاشقانه‏اى كشيد. آينه‏ى فلزى كوچك را از كنار تخت برداشت و لب‏ها، و دندان‏هاى درشت صدفى‏اش را نگاه كرد. با بى‏حوصلگى برخاست و در اتاق‏ها قدم زد. دوباره نشست رو به روى آينه، و از سر مهربانى، لاك مسى را يك به يك روى ناخن‏هاى شفاف‏اش كشيد.
پسرك چشم‏هاى‏اش را گشود. بى ‏كه حرفى بزند، ساعت‏ها به نور نامفهوم و زواياى پيچيده و گنگ اشيا خيره شد. سعى كرد تا خطوط محو آن‏ها را دريابد و سايه‏ها را تفسير كند، اما درست مقابل پنجره‏ى زيرزمين، بالاى بهارخواب روبه­رو، گل‏هاى شمعدانى در آفتاب مى‏سوختند، و پسرك گيچ مى‏شد. درِ بلند و بدقواره‏ى راه‏رو را باز نكرده، دريافت كه تنها است و دوباره بايد تا شب، در انتظار، صفحه‏هاى بزرگ را روى گرامافون سياه جابه‏جا كند. پيرزن مانده بود ميان شيشه‏هاى خالى ودكا باراكا، حشره‏كش‏هاى آبى بتاماكس، شيشه‏هاى ادويه‏ى هندى، سماورهاى نيكلا، گردسوزهاى نقره‏ى روسى، رديف چينى‏ها، و بلورهاى كدر فرانسوى كه پشت‏اش زرورق‏هاى رنگى شكننده‏اي خاك مى‏خورد؛ و با اين ‏همه بوى ميخك و دارچين مى‏داد، و بوى سنبل‏الطيب؛ بوى انارهاى گسى كه هيچ‏گاه به دور آن‏ها پيچيده نشد.
پسرك دريافت كه حالا بايد دوباره از پله‏هاى زيرزمين بالا برود، انگار كه زن صداى‏اش كرده باشد. پس بره‏وار و غم‏انگيز، با لب‏هاى فروافتاده از راه‏رو گذشت و از پله‏ها بالا رفت. درِ چوبى اتاق را باز كرد. زن دوباره توى ملافه‏ها و بالش‏ها خزيده بود و ناخن‏هاى‏اش را مسى‏رنگ مى‏كرد. پسرك روبه­روى تخت، كنار ديوار، لم داد و گربه‏هاى روى شيروانى را تماشا كرد، و صداى زوزه‏ى عاشقانه‏‏شان را نشنيد. پيرزن آهى كشدار از نفس‏هاى هزار ساله برآورد. پسرك سينه‏هاى چروك حنايى‏اش را ديد كه در نور بالا و پايين مى‏شد. زن صداى‏اش كرد. مى‏دانست كه نمى‏شنود. اما پسرك گردش آرام دست زن را در هوا حس كرد و به جانب تخت رفت.
در كوچه، زير پنجره‏هاى بلند خانه، سه پسربچه‏ى سياه تاب مى‏خوردند. سياه بودند، مست بودند، با سرهاى خميده. به ماه اثيرى خيره مى‏شدند و سر در گوش هم برده، چيزى زمزمه مى‏كردند؛ يا شايد فقط تلوتلو مى‏خوردند و گريه مى‏كردند. تركه قهوه‏اش را خورده، ويولون را بر مى‏داشت، تصنيف‏هاى خسته‏كننده‏اش را با ملودى‏هاى كشدار مى‏نواخت؛ بعد تا سحر ساكت مى‏ماند، و بعد صندلى‏اش را برداشته و بعد گم مى‏شد.
تو مى‏ترسى، اما دوباره به دالان زيرزمين قدم خواهى گذاشت. نمى‏شنوى؛ تنها شماسان يهودى را مى‏بينى كه سرتاسر شب، با شمعدان‏هاى نقره‏اى در سرداب‏هاى تيره راه مى‏روند. در اتاق نمورت مى‏خزى. صفحه‏ها را به جاى خود بر مى‏گردانى. كتاب‏هاى كهنه را ورق مى‏زنى. سراسر در آبى لاجورد غوطه مى‏خورى، در آب‏هاى شب. زبان تو تاريك است، و روح معطر شمعدانى‏ها دور سرت پرسه مى‏زند. اگر كه بخوابى شب شراع بر مى‏كشد و فرشتگانِ سايه‏روشن به بالين‏ات مى‏آيند، و صداى‏ات مى‏كنند. و نمى‏شنوى تو. و زبان‏ات گنگ، و چشم‏هاى تو مست است.
پيرزن دل نداشت تا دوباره خسته‏اش كند. فقط زوزه‏ى گربه‏هاى روى شيروانى ديوانه‏اش كرده بود. مى‏دانست كه حرفى ندارد. حريصانه پسرك را در آغوش كشيد. گونه‏هاى داغ‏اش را به گونه‏هاى پسرك مى‏فشرد. و تو با گونه‏هاى داغِ عرق‏كرده، چشم‏هاى‏ات ترسيده بود، و نمى‏دانستى چه حرف‏ها ميان ملافه‏ها و بالش‏ها هر شب تازه مى‏شود و صبح­دم فرسوده فرو مى‏ريزد.
پس مرد به‏ناچار كنار پنجره ايستاد و پرده‏ها را كنار زد. باد عرق تن‏اش را مى‏سوزاند. زيرپوش سفيدش را خاك مى‏گرفت و هيكل سياه تنومندش زير ضربان اعصاب مهره‏هاى پشت مى‏لرزيد. زن را در قاب روبه‏رويى خانه‏اش نگاه كرد؛ حس مى‏كرد دوباره جوان است و تازيانه‏ى وحشى تن امان‏اش نمى‏دهد.
اصلاً منتظر اند كه پنجره را باز كنى، از سر كوچه بيايند تلوتلوخوران، مثل ارواح رنگ‏پريده، كوچك و زخم‏خورده، بيايند كنار اين ديوار، با سرهاى خميده و ماه اثيرى. هى، تركه، دل‏ام تركيد.
حالا تو در زيرزمين چه مى‏كنى و آيا نقاشى‏هاى روى ديوار را خودت كشيده‏اى، و آن زن چه مى‏خواهد كه اين‏گونه بى‏طاقت، لب‏هاى خشك‏اش را روى لب‏هاى نادان تو مى‏سايد؟ تنها مى‏دانى كه شب نيامده؛ عصر است و دوباره از بوى شمعدانى‏ها كلافه خواهى شد.
درست همان‏وقت بود كه آقاى تام ريچاردسون، كاردار سياه‏پوست آفريقاى جنوبى كه براى نخستين‏بار گل‏هاى شمعدانى را با خود به ايران آورد، مثل هر روز، بى‏دغدغه‏ى پسرهاى لاغر گيج‏اش، روى بهارخواب ايستاده بود و مى‏ديد كه زن پسرك را رها كرد و پسرك لا به لاى اشياى به‏هم‏ريخته گم شد. و او همچنان روى بهارخواب ايستاده بود و به ضربان نفس‏گير هيولاى درون گوش مى‏داد.
حالا كه واپسين ساعات روز گذشته، شب يكان يكان بر بام‏هاى فلزى مى‏افتد، دوباره دالان را پشت سر مى‏گذارى، از پلكان بالا مى‏روى. دست به دست‏گيره‏ى در مى‏فشارى، و در را باز مى‏كنى.
شايد ساعتى پيش از اين بود كه پيرزن، برهنه، بر جلوخان ايوان جلوه‏يى كرد و سياه‏هاى چروكيده، مست از دهان كوچه سررسيده، به انگليسى كشدار نامفهومى زمزمه مى‏كردند، و تام ريچاردسون مى‏رفت تا استعفاى خود از مشاغل سياسى را به دولت متبوع‏اش اعلام كند، چمدان‏هاى‏اش را ببندد، و بعد پيرزن نمى‏دانست چرا يك‏باره نفس‏هاى‏اش داغ شده، صداى زوزه‏ى گربه‏ها مى‏آيد، و عطر خشكيده‏ى شمعدانى‏ها ديوانه‏اش كرده است. سعى‏كرد با صداى هرچه بلندتر پسرك را بخواند. زير پنجره آن سه تا سايه‏ى سياه به‏انگليسىِ گنگى مويه مى‏كردند. تركه قهوه‏اش را خورده و با ويولون گم شده بود. از گونه‏هاى پيرزن عرق مى‏ريخت. بازهم پسرك را صدا زد؛ و مى‏دانست كه هيچ‏گاه دوباره به آن زيرزمين نمور پا نخواهد گذاشت. پس روى تخت‏خواب رها شد، و لحظاتى بعد مرد.
بعد پسرك به طرف زن آمد. ملافه را كنار زد. خود را درآغوش زن انداخت. گونه‏هاى‏اش را به گونه‏هاى زن چسباند. و يك‏بار و پيش از آن كه براى هميشه به زير زمين بازگردد، ميان هق‏هق‏هاى بى‏امان، آرام گفت: مادر. و زن مادرش نبود.

_______________________________________

پيام يزدانجو، شب به­خير يوحنا (تهران: نشر چشمه، چاپ دوم، 1385)، صص. 27-23.