استراتژی الفاظ

مصاحبه­ی تاج زاده با روز، جمع بندی شفاف سیاست­های حزبی و انتخاباتی مهم­ترین جریان دوم خردادی است. البته می­شد پرسش­ها را از شکل حاضر هم دقیق­تر و منتقدانه­تر مطرح کرد، اما این خیلی مهم نیست؛ همین که چه کسی با چه پیشینه­یی و در چه برهه­یی این پاسخ­ها را می­دهد بی­نهایت اهمیت دارد. این است که، به­دنبال بحث و جدل­های بسیار و با گذشت تب و تاب انتخاباتی، تعمق دقیق در مفاد این مصاحبه می­تواند به شفافیت موضع شخصی ما هم منجر شود. به­شخصه، موارد بسیاری را در این مصاحبه­ شایان تامل و تشکیک یافتم، از جمله:
1. چهار میلیون رای معین در انتخابات دوره­ی نهم ریاست جمهوری "رای خالص" او است.
2. "در دنیا منافع مالی احزاب را دولت­ها تامین می­کنند."
3. "رفتار رای­دهندگان در کشور ما طوری است که تقریبن آن میزان رایی که هرکس در تهران می­آورد، اگر ضرب در ده بکنیم می­شود رای کل کشور او."
4. "حرف ما در انتخابات به آنهايي كه مي‌گفتند شركت نكنيد اگر شركت كنيد شكست مي‌خوريد اين بود كه حتا اگر شكست بخوريم فرق­مان با شما اين است به يك نيرو تبديل مي‌شويم."
5. "از برخوردهايی كه من داشته‌ام تلقی‌ام اين است كه بيشتر كسانی كه رای نداده‌اند شرمنده‌ اند تا كساني كه رای داده‌اند به­خصوص در مرحله­ی اول انتخابات."
سوای این­ها دو مورد اساسی هم هست که باید به­تفصیل درباره­ی آن­ها اندیشید: اول تعبیر "شکست" است، که ظاهرن برای ما ایرانی­ها کاربردش به­شدت مکروه است و اگر هم به­ناچار به کار رود دلالت ضمنی­اش باید همان "پیروزی" باشد. این­جا هم، پیروزی پیروزی است و شکست هم فقط شکل دیگر پیروزی. دوم، بحث یا بهتر بگویم سفسطه­ی "ادبیات" است: اکنون مخالفان ما هم از همان "ادبیات" مترقی ما استفاده می­کنند. اما این تنها معنای­اش آن است که مخالفان ما، به زعم ما، "مودب" شده­اند -- همین و نه بیش­تر. این درست که مهم­ترین دستاورد خاتمی و دوم خردادی­ها ابداع و / یا اشاعه­ی الفاظ خوشایند اما در عمل اغلب توخالی است (آشوری اگر صد سال هم جان می­کند نمی­توانست ایرانی­ها را به استفاده از لفظ "گفتمان" مجاب کند – کاری که اینان به اندک زمانی کردند و حالا مردم همه در حال گفتمان اند). با این حال، مساله این نیست. همه­ی استلزامات منفی این "ادبیات" هم به کنار – گیرم که این رشته الفاظ پراکنده، پرابهام، و بعضن پیچیده اما ذاتن پوشالی، توانسته­اند که یک "گفتمان" را شکل دهند: در جامعه­ی ادیب ایرانی، به­صرف چنین گفتمانی چه کاری از پیش می­رود؟ به­گمان­ام بعد یک سده، دیگر باید پی برده باشیم که آن­چه بیش از دگرگونی گفتمانی نیاز داریم "دگرگونی زیستمانی" است.

پ. ن. این تعبیر آخر را با ترس ­و لرز به کار می­برم، مبادا خودم هم اسیر همین استراتژی ابداع / اشاعه­ی الفاظ­ شده باشم و از فردا گرفتار گفتمان درباره­ی زیستمان شویم! به هر رو، می­کوشم، و امیدوار ام بتوانم، در جستاری جداگانه منظور خود از زیستمان و دگرگونی زیستمانی را به­تفصیل به بحث بگذارم.