بلاگردان

رنه ژیرار در "خشونت و مقدسات" با توجه به آئین­های قربانی­گری مفهومی را به بحث ­گذاشت که بعدتر در "بلاگردان" به کاوش در نمودهای اسطوره­ یی – ادبی آن پرداخت: بز طلیقه یا بلاگردان نامی است که ژیرار به یک عامل اجتماعی می­دهد که در جوامع سنتی نقش دورکننده­­ی بلایا از سایر هم­کیشان را ایفا می­کند. خشونت نمادینی که بر او اعمال می­شود، خشونتی به خاطر گناهان، به خاطر تخطی از مقدسات است. اما بلاگردان تنها بار گناهان خود را به دوش ندارد، او نماینده­ی روان معذب افراد اجتماع است و با تنبیه او باید وجدان جامعه را تسکین داد. ورای این، از نظر ژیرار، بلاگردان ویژگی دیگری هم دارد: تفویض این نقش به­شکلی تمامن تحمیلی نیست، بلاگردان خود می­خواهد که این بار را به دوش کشد: او یک قهرمان – قربانی است.
اینک اکبر گنجی این هردو ویژگی را با آگاهی تراژیکی در خود گرد آورده: از یک سو با پرداخت تاوانی طولانی خاطر روشنفکران را آسوده کرده، و از سوی دیگر با رادیکال­تر کردن گفتمان­اش امکان رهایی­خود را محدودتر می­کند. گنجی بار گناه دیگر روشنفکران (شرکت در کنفرانس برلین، دیگراندیشی در کل) را بر دوش کشیده، اما افزون بر این­ها­ هم هزینه می­دهد، او می­خواهد بار گناه­اش را از این هم سنگین­تر کند، از این بیش­تر تاوان پس دهد. این است که گفتمان روشنفکران هم­کیش گنجی، حامیان – ناقدان او، هم نشان نزدیکی و هم نماینده­ی دوری است: آن­ها بلاگردان خود را به فراموشی نسپرده­اند اما دیگر نسبتی هم با او ندارند.
گاهی صادقانه سکوت کردن بهتر از سخن­پراکنی­های روشنفکرانه است؛ نه این که گنجی نیازی به نقد ندارد: حق او است که نقد شود، اما حقوق مهم­تری هم هست که سال­ها از او سلب شده. دو هزار روز بلاگردانی بس نیست؟