عجز اندیشه

مرگ زرقاوی خبری خوش­ بود، گو این که این نه پایان تروریسم است نه پایان توهم­ها در مورد منش و ماهیت این پدیده. با این حال، هر حادثه­ی این­چنینی مجال بزرگی برای اندیشه است، فرصتی رایگان که اندیشه­گران امروز ما بی­دریغ از دست می­دهند.
در واقع، در کم­تر دوره­ی تاریخی مسائل متنوع انسانی تا به این حد عریان و آشکار در برابر ذهن آدمی ایستاده و، جالب­تر، در کم­تر دوره­ی تاریخی آدمی در اندیشه کردن به این مسائل این­گونه عاجز و درمانده است. از ناروداری دینی و شکست تکثرگرایی فرهنگی و پایان پسامدرنیسم سیاسی گرفته تا تب دموکراسی­خواهی و هجمه­ی جهانی­شدن و فراگیری لیبرالیسم اقتصادی و استیلای رسانه­های همگانی، طیف بهت­انگیزی از موضوعات و مسائل انسانی، در عرصه­های انفرادی و اجتماعی، همچون سازمایه­های بی­بدیلی برای اندیشه صف کشیده­اند و با این همه کم­تر متفکری جسارت تفکر در باب آن­ها را از خود نشان داده، کم­تر اندیشه­گر معاصری توان، به­تعبیر هگل، «زمانه­ی خود را اندیشه کردن» را یافته است.
مساله­ بسیار است و از جمله­ی این مسائل (شک ندارم: مهم­ترین مساله) «عراق» و «آمریکا» است – من این ادعای مهوع و مشمئزکننده اما صریح و صادقانه را باور دارم که، فردا­ی دنیا، آینده­ی انسان، به آن­چه امروز در عراق می­گذرد، به سرنوشت آمریکا در این منطقه، بستگی دارد. اصل مساله این است و حیرت­انگیز این که انبوه اندیشه­گران امروزی یا در این باره خاموش مانده­اند: حرفی برای گفتن، اندیشه­یی برای عرضه کردن، ندارند؛ و یا، دست بالا، با ناهمگاهی و زمان­پریشی، با اندیشه­هایی مکرر و ملال­آور به استقبال موضوعاتی مهیج و مهیب رفته­اند: فوکو هم، دست­کم در اواخر عمرش، از همین ناهمزمانی رنج می­برد اما همو به­درستی این ضایعه را در اندیشه­ی دو اندیشه­گر بزرگ دیگر تشخیص داده بود: یک­بار، با بینشی بی­رحمانه، گفته بود که نسبت مارکس و قرن نوزدهم مثل ماهی و آب بود؛ و بار دیگر، با بی­رحمی تمام، آثار سارتر را کوشش­های رقت­انگیز یک قرن نوزدهمی خوانده بود که کوشیده در قرن بیستم بیاندیشید: شاید اگر صد سال پس از مرگ­اش زنده می­شد باز هم آماده بود اعلام کند، نسبت ژیژک و قرن بیستم مثل ماهی و آب است، و آثار چامسکی هم کوشش­های رقت­انگیز یک قرن بیستمی که می­کوشد در قرن بیست­ویکم بیاندیشد!
شک نباید داشت: زمانی که آیندگان از چشم­انداز پایان این سده به آغاز آن نگاه کنند این سال­ها همچون زمانه­یی به نظر خواهد رسید که مهم­ترین و پرمدعاترین متفکران­اش از طرح تفکری تازه در باب زمانه­ی خود عاجز بوده­اند، اندیشه­گران­اش، حتا تواناترین­شان، در زمانه­ی خود را اندیشه کردن ناتوان نشان داده­اند، زمانه­یی که بسیاری از غامض­ترین و دشوارترین فیلسوفان در برابر برخی از ساده­ترین و ساده­اندیش­ترین سیاست­مداران رنگ باختند، زمانه­یی که پیچیده­ترین معادله­ها ساده­ترین راه­حل­ها را یافته (دوست و دشمن دو دسته شدند: دوست دشمن دشمن شد و دشمن دشمن دوست)، همگرایی بالا و پایین بیش از همیشه آشکار شد، چپ و راست واگرایی خود را به منتها درجه رساندند و خیر و شر تقابل تلخ خود را کامل کردند: زمانه­یی که اندیشه­گران خیرخواه­اش ادعای شرستیزی را به ادای شرشناسی فروختند، قساوت عملی را با قساوت نظری پاسخ دادند و کوشش انسانی را با آسایش المپی تاخت زدند: زمانه­یی که تکبر ایدئالیسم استعلایی­، وقیحانه، در برابر تواضع اومانیسم اخلاقی ایستاد: زمانه­یی که داغ بی­اخلاقی، ننگ بی­اندیشگی، را تا ابد بر جبین خواهد داشت.
شکی نیست: حق با شیراک است: بوش با حمله به عراق جن فاجعه را از شیشه آزاد کرد، خود درهای شر را به روی دنیا گشود. اما از یاد نباید برد: آن جن هرآینه (با مرگ مقدر صدام، با تبلور تضادها و تناقض­های اجتماعی و فرهنگی در منطقه، با فقر و فلاکت فزاینده در جهان سوم، با بی­کفایتی حاکمان کشورهای عقب­مانده، ...، اصلن با دسیسه­های نظام جهانی سلطه و سرمایه)، دیر یا زود از شیشه آزاد می­شد: خوب یا بد، مساله اسم جن را نبردن نیست، رسم جن را از بین بردن است.
زرقاوی مرد اما مساله­یی ماند، تا عجز اندیشه را نشان دهد.